Δυστυχώς, έχει πάψει ν’ αποτελεί «προνόμιο» των ενηλίκων αφού πλημμυρίζει τη ζωή των παιδιών και μάλιστα σε όλο και μικρότερες ηλικίες.
«Μαμά, δεν νιώθω καλά, έχω… άγχος»! Είναι μόλις 9 χρόνων και κάνει την «αναφορά» της, με τα κοτσιδάκια της να πετάγονται δεξιά και αριστερά. «Γιατί, παιδάκι μου; Έπεσαν έξω τα καράβια σου;» πετάγεται η γιαγιά. «Όταν λες άγχος τι εννοείς, Ειρήνη μου;» επεμβαίνει η μαμά. Η μικρή πετάει στο πάτωμα ένα τετράδιο και αρχίζει να στριγγλίζει. «Δεν μπορώ να αναπνεύσω και μου ‘ρχεται να κάνω εμετό. Πότε θα προλάβω αυτές τις τρεις εργασίες που μας βάλανε, έχω σε λίγο μπαλέτο και μετά αγγλικά. Δεν ξαναπάω σχολείο! Γιατί σήμερα, είπα στην τάξη “μάγια” αντί για “μαγιά” και ο δάσκαλος με έβγαλε Χάρι Ποτερίνα και όλοι γελάγανε μαζί μου».
Κι όμως, καταλαβαίνουν τα πάνταΌσο κι αν κάποιοι δεν θέλουν να το πιστέψουν, τα παιδιά υποφέρουν συχνά από άγχος. Οι ψυχολόγοι μάλιστα υπογραμμίζουν πως ανησυχούν με τα ίδια πράγματα και με την ίδια ένταση όπως και οι μεγάλοι. Απλά δεν έχουν την εμπειρία και τη γνωστική ικανότητα για να επεξεργαστούν αυτό που τους συμβαίνει, ιδίως όταν στην οικογένεια δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα, για παράδειγμα ένα διαζύγιο ή ένας θάνατος. Να όμως που οι ψυχολόγοι εφιστούν την προσοχή. «Τα παιδιά», λένε, «δεν ξεχνούν εύκολα και καταλαβαίνουν τα πάντα! Επιπλέον, η πληθώρα των ερεθισμάτων από το περιβάλλον αλλά και οι απίστευτες υποχρεώσεις από το σχολείο τους προκαλούν αγωνίες, φοβίες και κρίσεις πανικού. Δεν μιλάμε βέβαια για άλυτο πρόβλημα, θα πρέπει όμως να θυμόμαστε πως αυτό που για μας μοιάζει απλό ή ασήμαντο, για τα παιδιά μπορεί να είναι βασανιστικό και ψυχοφθόρο». Το άγχος χαρακτηρίζεται ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας και σύμφωνα με τους ειδικούς είναι βασικό σύμπτωμα συσσώρευσης του στρες που εκδηλώνεται με φοβίες, ναυτία και δυσκολία στην αναπνοή.
Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματοςΌσο κι αν μοιάζει περίεργο, το στρες δεν είναι πάντοτε κακό πράγμα, αλλά έχει κι αυτό τα καλά του πότε-πότε. Όπως λένε αυτοί που ξέρουν, «το στρες έχει τη θετική και την αρνητική του πλευρά, αφού από τη μια αντιπροσωπεύει τις προκλήσεις που διεγείρουν το ενδιαφέρον μας -και που χωρίς αυτές η ζωή για πολλούς θα ήταν ανιαρή- και από την άλλη τις καταστάσεις κάτω από τις οποίες οι άνθρωποι αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος τους, γεγονός που τους οδηγεί σε κατάπτωση».
•Έχουμε λοιπόν το καλό στρες, που μας κάνει να ενεργούμε πιο γρήγορα, το «αλάτι της ζωής», που μπορεί να οδηγήσει έναν μαθητή να κερδίσει ένα πρωτάθλημα ή να περάσει τις εξετάσεις.•Έχουμε όμως και το κακό στρες, που καταστρέφει τις ζωές, απομυζά την ψυχική μας ενέργεια, εξασθενίζει τις επιδόσεις μας και συχνά μας κάνει να νιώθουμε άχρηστοι και ανάξιοι.
Οι γιατροί υπολογίζουν πως το 50-75% των ασθενειών και των ατυχημάτων σχετίζονται με το κακό στρες, άρα δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι συνέπειες του είναι καταστροφικές. Το παρήγορο όμως είναι πως ο ανθρώπινος οργανισμός έχει τη δυνατότητα να αντεπεξέρχεται στο στρες και γι’ αυτό προετοιμάζεται για «μάχη ή φυγή», απελευθερώνοντας συγκεκριμένες ορμόνες όπως η αδρεναλίνη, η κορτιζόλη και η ινσουλίνη. Την ίδια ώρα το ανθρώπινο μυαλό βρίσκει τις λύσεις.
Μα, αγχώνονται τα δίχρονα;Βεβαίως! Και ενώ στη βρεφική ηλικία το παιδί σας δεν έχει επίγνωση του κόσμου -τουλάχιστον σε όλη του τη διάσταση- όσο μεγαλώνει αρχίζει να καταλαβαίνει ότι κάποια πράγματα είναι απρόβλεπτα, όπως ο φίλος του που θα του αρπάξει το παιχνίδι από τα χέρια ή οι γονείς του που θα φύγουν ξαφνικά από το σπίτι. Και τότε στρεσάρεται και αντιδρά πολύ έντονα. Η αγωνία και το άγχος -για να μην αναφερθούμε στις φοβίες- είναι συνηθισμένη υπόθεση σε ένα μικρό παιδί. Τα πιο συχνά είδη άγχους μάλιστα είναι:
•το άγχος του αποχωρισμού από τους ανθρώπους που αγαπά,•η αγωνία που νιώθει απέναντι στους ξένους,•διάφοροι φόβοι, όπως τα τέρατα που κρύβονται στην ντουλάπα αλλά και ο σκύλος του γείτονα που γαβγίζει δυνατά,•οι κοινωνικές ανασφάλειες και οι ντροπές τόσο απέναντι στα άλλα παιδιά όσο και στους μεγάλους,•οι καινούριες καταστάσεις που έχει να αντιμετωπίσει.
Η πιο διαδεδομένη πηγή άγχους για ένα δίχρονο είναι πάντως η αγωνία ότι η μαμά του -που τη χρειάζεται- δεν είναι πολλή ώρα μαζί του. Γενικά, όταν τα παιδιά είναι πολύ μικρά, τα αγχώνει η έλλειψη της μητέρας τους την ώρα που τη θέλουν - κι ας είναι εκείνη στο διπλανό δωμάτιο. Κάτι άλλο που τα αγχώνει επίσης είναι και η έλλειψη τροφής την ώρα που τα πιάνει η πείνα. Αυτές οι δύο περιπτώσεις κουράζουν ένα μωρό και το στρεσάρουν γιατί δεν του παρέχουν τη συναισθηματική ασφάλεια, τη σιγουριά και την προστασία που περιμένει από τους γονείς του. Άγχος επίσης μπορεί να εμφανιστεί σε κάποιο παιδί όταν στο σπίτι δεν υπάρχει τάξη, οργάνωση και ήρεμη ατμόσφαιρα. Πώς θα το βοηθήσουμε: Επειδή στην ηλικία αυτή το παιδί έχει έντονη φαντασία αλλά περιορισμένο λεξιλόγιο, πρέπει να μάθουμε να κατανοούμε τα άγχη του και να το βοηθήσουμε να «κατακτήσει» τις διάφορες φοβίες του βοηθώντας το να εκφραστεί με όποιον τρόπο μπορεί.
Το άγχος στην προσχολική ηλικίαΤο άγχος αποτελεί ένα φυσιολογικό «κομμάτι» της συμπεριφοράς αλλά και της συναισθηματικής ανάπτυξης ενός παιδιού. Τα πιο συχνά άγχη που βασανίζουν τα μικρά παιδιά είναι:
Ο αποχωρισμός από τη μαμάΜπορεί βέβαια να μην είναι σε θέση να έρθει να σου πει «μαμά με αγχώνεις», θα το δείξει όμως με τη στάση του, πότε γραπωμένο πάνω σου με κλάματα και φόβο, πότε χτυπώντας και κλοτσώντας ό,τι έμψυχο ή άψυχο υπάρχει τριγύρω. Σε τέτοιες περιπτώσεις καμιά μητέρα δεν πρέπει να δείχνει αδιαφορία, αλλά να παίρνει αγκαλιά το παιδί και με πολύ ήρεμο τρόπο να το ρωτά τι έχει. Αν αυτό παραμένει κλεισμένο στον εαυτό του, μια λύση για να μιλήσει είναι το… κουκλοθέατρο. Με μια κούκλα λοιπόν στα χέρια σας το ρωτάτε ξανά: «Εεεε, τι έπαθες; Γιατί κλοτσάς, χτυπάς και φωνάζεις; Τι σου συμβαίνει;». Τότε, κουνώντας το δικό του κουκλάκι, μπορεί να… βγάλει τα απωθημένα του: «Δεν μ’ αγαπάς, με αφήνεις κάθε μέρα και πηγαίνεις στο γραφείο σου. Γιατί όλο φεύγεις;» Η απουσία της μητέρας από το σπίτι είναι ένας από τους λόγους που αγχώνουν απίστευτα τα πολύ μικρά παιδιά, πόσο μάλλον που για εκείνα ο χρόνος μοιάζει τεράστιος. Έτσι δεν είναι εύκολο να καταλάβουν τις υποσχέσεις ότι η μαμά θα λείψει μονάχα δύο ώρες ή πως το μεσημέρι θα επιστρέψει αμέσως για να πάνε στο πάρκο. Μερικές επαφές, έστω και τηλεφωνικές, κατά τη διάρκεια της ημέρας, του στιλ «Εδώ είμαι, δεν βρίσκομαι μακριά, θα σε δω το μεσημέρι, μου λείπεις», ξεφουσκώνουν το άγχος του παιδιού λυτρώνοντας το από το στρες.
Κοινοί φόβοι που μπορεί να προκαλούνται από ένα πραγματικό γεγονός ή από κάτι που είδε κι άκουσε. Αν το παιδί, φοβισμένο από τους δράκους των παραμυθιών που του αφηγείστε, κλαίει τα βράδια γιατί μπορεί να έρθει να το πάρει -όπως λέει- ο μπαμπούλας, του εξηγείτε ξανά και ξανά πως τέτοια όντα υπάρχουν μονάχα στα βιβλία και στη φαντασία μας και ότι κανένας δεν πρόκειται να έρθει για να το πάρει σε επικίνδυνα μέρη, αποφεύγοντας στο εξής τις δικές σας φοβέρες «θα σε πάρει ο δράκος / ο αστυφύλακας / η τσιγγάνα». Για τα παιδιά που αντί να εκδηλώνουν τα συναισθήματα τους κλείνονται σαν στρείδια στον εαυτό τους μια αγκαλιά επίσης μπορεί να κάνει θαύματα. Άλλα πράγματα που αγχώνουν τα παιδιά είναι η επαφή με άλλους ανθρώπους, αφού η ντροπή είναι συναίσθημα ιδιαίτερα «δημοφιλές» σε αυτές τις ηλικίες. Κάποια άλλα πάλι φοβούνται πολύ τον παιδικό σταθμό, τρέμοντας πραγματικά το πέρασμα από την ασφάλεια του σπιτιού στο νέο τους περιβάλλον. Μερικά συμπτώματα που υποδηλώνουν ότι και το δικό σας παιδί νιώθει στρες είναι: πιπιλάει το δάχτυλο του, τραβάει τα μαλλιά του, σκαλίζει τη μύτη του.Το σχολείο είναι το πιο απαιτητικό επάγγελμαΌσο μεγαλώνει το παιδί τόσο διευρύνονται και οι ανησυχίες και τα άγχη του. Από τις πρώτες κιόλας τάξεις του δημοτικού τα παιδιά αγωνιούν για το σχολείο, για τις σχέσεις τους με τους συμμαθητές και για το αν θα καταφέρουν να ευχαριστήσουν τους γονείς τους. Αν λοιπόν κάποιο παιδί νιώσει ότι αποτυγχάνει σε κάτι από αυτά, μπορεί να αισθανθεί μεγάλο βάρος και άγχος. Το άγχος αυτό όμως δεν είναι πάντα αρνητικό, γιατί υπάρχουν φορές που ενθαρρύνει θετικές στάσεις και συμπεριφορές ώστε το παιδί να καταφέρει να αντεπεξέλθει σε όλα τα προβλήματα της καθημερινής του ζωής. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στο εξωτερικό, τα παιδιά αγχώνονται κυρίως με την απόδοση τους στο σχολείο, ενώ αμέσως μετά άγχος τους προκαλούν: η εμφάνιση και το βάρος τους, τα προβλήματα στο σπίτι, το αν τους συμπαθούν ή όχι οι άλλοι, το μέλλον τους, το να μην απογοητεύσουν τους δικούς τους, τα προβλήματα που έχουν με τους φίλους τους.
Της Κατερίνας Παπαγεωργίου με τη συνεργασία της συμβούλου ψυχικής υγείας Χριστίνας Ρασιδάκη και των ψυχολόγων Πασχάλη Καπουσουζή, Κικής Φιλιππίδη και Νίκου Δέγλερη
